Türkiye’de planlama anlamında ki en önemli çalışmalar olarak karşımıza 1960 lı yıllarda kurulan Devlet Planlama Teşkilatı çıkmaktadır. DPT ile hazırlanan 5’er yıllık Kalkınma Planları Planlı gelişmenin en somut adımlarıdır.

Ülkemizde Yasalar ve Çevre Şehircilik Bakanlığının Kontrolünde birçok plan türü bulunmaktadır. Aşağıda bu plan türlerine ve gerekli bilgilere ulaşabilirsiniz.

Not: Bu içerikteki plan türleri, Şehir ve Bölge Planlama (Kentsel Planlama, Kırsal Alan Planlaması, Bölge Planlama vb.) disiplini içerisindeki Planlama Türleri bağlamındadır.

SOSYO EKONOMİK PLANLAR

Kalkınma Planı

Bir ülkenin tamamı veya belirli bir bölgesi için belirlenen kalkınma hedefleri çerçevesinde iktisadi ve sosyal hedeflere ulaşmak amacıyla özel kesim için yol gösterici ve kamu kesimi için emredici niteliğe sahip plan olarak tanımlanan Kalkınma Planlarının ilki 1963 yılında DPT tarafından hazırlanmış ve onaylanarak uygulanmaya başlanmıştır. 5 yıllık bir süreci kapsayan Kalkınma Planları’nın onay yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisi’ndedir.

Bölge Planı

Sosyo-ekonomik gelişme eğilimlerini, yerleşmelerin gelişme potansiyelini, sektörel hedefleri, faaliyetlerin ve alt yapıların dağılımını belirlemek üzere hazırlanacak bölge planları, gerekli gördüğü hallerde Kalkınma Ajansları (öncesinde DPT) tarafından yapılır ya da yaptırılır. 3194 sayılı İmar Kanunu hukuki dayanaktır. İlki Marmara Bölgesi için geliştirilen Bölge Planları, Günümüzde ise Avrupa Birliğine uyum sürecinde Nuts bölgeleme sistemlerine göre kurulan Kalkınma Ajansları bu planları yapmaktadır.

Stratejik Plan

Kamu idarelerinin orta ve uzun vadeli amaçlarını, temel ilke ve politikalarını, hedef ve önceliklerini, performans ölçütlerini, bunlara ulaşmak için izlenecek yöntemler ile kaynak dağılımlarını içeren “Stratejik Plan”, 5018 sayılı Kanunu ile birlikte 5393 sayılı Belediye ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunları ile hazırlanır. Nüfusu 50.000’den fazla olan belediyelerin Stratejik Plan hazırlaması zorunludur.

Ülke Mekânsal Strateji Planı, Kalkınma ajansı yapar, Bakanlar kurulu tarafından onanır.

Alt Bölge Strateji Planı , Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından yapılır ve onanır.

Bölge Strateji Planı, Bölge Kalkınma ajansları yapar ve onar.

Metropoliten Bölge Strateji Planı,, Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılır ve onanır.

ÜST DÜZEY FİZİKİ PLANLAR

Metropoliten Alan Planı

Metropoliten alan sınırı belirlenmiş olan bölgenin gelecekteki nüfus yoğunluğu, çeşitli fonksiyondaki yerleşme alanlarını ve gelişme yön ve büyüklük ilkelerini, ana ulaşım sistemlerini, sosyo-ekonomik problemlerin çözümü gibi hususları gösteren diğer imar planlarının hazırlanmasına esas olmak üzere düzenlenen, detaylı bir raporla açıklanan ve bu raporla beraber bir bütün olan ve gereğinde uygulama hükümlerini ihtiva eden plandır.

Çevre Düzeni Planı

Konut, sanayi, tarım, turizm, ulaşım gibi sektörler ile kentsel ve kırsal yapı ve gelişmeyle doğal ve kültürel değerler arasında koruma kullanma dengesini sağlayan arazi kullanma kararlarını belirleyen yönetsel, mekansal ve işlevsel bütünlük gösteren sınırlar içinde varsa bölge planı kararlarına uygun olarak yapılan, idareler arası koordinasyon esaslarını belirleyen, plan notları ve raporuyla bir bütün olan planı ifade eder. Çevre Düzeni Planları’nı hazırlamak veya hazırlatmak, onaylamak, uygulanmasını sağlamak görevi Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Mekansal Planlama Genel Müdürlüğü yetki ve sorumluluğundadır. 2872 sayılı Çevre Kanunu ve 29030 sayılı Mekansal Planlar Yönetmeliği hukuki dayanaktır.

Havza Koruma Eylem Planı

Su kaynakları potansiyelinin her türlü kullanım maksadıyla korunması, kullanımının sağlanması, kirlenmesinin önlenmesi ve kirlenmiş olan su kaynaklarının kalitesinin iyileştirilmesi gayesiyle hazırlanan plandır.

Bütünleşik Kıyı Alanları Planlaması

Bakanlığımız ülkemiz kıyılarına yönelik kıyı alanlarının dengeli ve düzenli bir şekilde korunarak kullanılmasını sağlamak amacıyla, uluslararası örnekler de gözden geçirilmek suretiyle kıyı alanları yönetimi anlayışının irdelenmesi ve buna yönelik olarak kıyı mevzuatını düzenleme çalışmaları 2007 yılından bu yana sürdürülmektedir.

Turizm Planı

Turizm sektöründe optimal hedeflerin bu hedeflere ulaşmak için kullanılabilecek kaynakların alınacak önlemlerin belirlenmesi ve hedef -kaynak- önlem arasında ülkenin siyasal rejimine , ekonomik sistemine göre global analize dayalı gerçekçi bir uyumun kurulmasıdır.

YEREL FİZİKİ PLANLAR

Nazım İmar Planı

“Varsa bölge veya çevre düzeni planlarına uygun olarak halihazır haritalar üzerine, yine varsa kadastral durumu işlenmiş olarak çizilen ve arazi parçalarının; genel kullanış biçimlerini, başlıca bölge tiplerini, bölgelerin gelecekteki nüfus yoğunluklarını, gerektiğinde yapı yoğunluğunu, çeşitli yerleşme alanlarının gelişme yön ve büyüklükleri ile ilkelerini, ulaşım sistemlerini ve problemlerinin çözümü gibi hususları göstermek ve uygulama imar planlarının hazırlanmasına esas olmak üzere düzenlenen, detaylı bir raporla açıklanan ve raporuyla beraber bütün olan plan” olarak tanımlanır.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na (Bakanlığın yetkisi dahilinde ilgili belediyeler tarafından da yapılır.) verilen plan yapma, yaptırma, değiştirme ve resen onaylama yetkileri saklı kalmak kaydı ile, imar planları ile ilgili idarece doğrudan veya ihale suretiyle yaptırabileceği gibi İller Bankası Genel Müdürlüğü’ne yetki verilmesi suretiyle de yaptırılabilir. 3194 sayılı imar kanunu ile 5216 sayılı belediye kanunu yetkisi dâhilindedir.

Uygulama İmar Planı

“Tasdikli halihazır haritalar üzerine varsa kadastral durumu işlenmiş olarak nazım imar planı esaslarına göre çizilen ve çeşitli bölgelerin yapı adalarını, bunların yoğunluk ve düzenini, yolları ve uygulama için gerekli imar uygulama programlarına esas olacak uygulama etaplarını ve diğer bilgileri ayrıntıları ile gösteren plan“ olarak tanımlanır.

İlgili Belediye tarafından hazırlanır. Uygulama İmar Planı’nı Belediye kendi planlama bürosunda yapabileceği gibi, ihaleye de sunabilir. Onanma şekli Nazım İmar Planı ile aynıdır. 3194 sayılı imar kanunu yetkisi dahilindedir.

ÖZEL AMAÇLI FİZİKİ PLANLAR

Koruma Amaçlı İmar Planı

Bölge Koruma Kurulu tarafından SİT alanı olarak tespit ve tescil edilen alanlardaki yapılaşma koşullarının belirlenmesi için hazırlanan bu planlar, sit ilanından sonraki 2 yıl içerisinde ilgili Belediye tarafından hazırlanır ve onaylanmak üzere Bölge Koruma Kurulu’na gönderilir.

Turizm Amaçlı İmar Planı

Turizm Amaçlı İmar Planları,Turizm Bakanlığı tarafından “Turizm Bölgesi”, “Turizm Alanı” ve “Turizm Merkezi” olarak belirlenen alanlar için hazırlanır. Turizm Amaçlı İmar Planı, Turizm Bakanlığı, Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü ya da ön izin alınarak şahıslar tarafından hazırlattırılır, uygulanması için ise her iki kurumun da onayı gerekmektedir.

Özel Çevre Koruma Bölgesi

Bakanlar Kurulu, ülke ve dünya ölçeğinde ekolojik önemli olan çevre kirlenmeleri ve bozulmalarına duyarlı alanları, tabii güzelliklerin gelecek nesillere aktarılması için gerekli düzenlemelerin yapılabilmesi amacıyla, “Özel Çevre Koruma Bölgesi” olarak tespit ve ilan etmeye, bu alanlarda uygulanacak koruma ve kullanma esasları ile plan ve projelerin hangi Bakanlıkça yürütüleceğini belirlemeye yetkilidir.

Islah İmar Planları:

Nazım imar planlarının uygulanma kabiliyetinin bulunmadığı alanlarda hazırlanan ve 1/1.000 veya 1/5.000 ölçeklerinde hazırlanan planlardır. Belediyeler veya valiliklerce hazırlanır.

TAMAMLAYICI PLANLAR

İlave Planı

Planlama için ayrılan alanın yetersiz kaldığı, sınırı mevcut planlama sınırı ile bitişik olan alanlarda, esas plan kararlarıyla bütünleşmek koşulu ile hazırlanabilecek İlave Plan’ın onama yetkisi Belediye Meclisi’ndedir.

Revizyon Planı

Mevcut Nazım ve Uygulama İmar Planları’nın ihtiyaca cevap vermediği ve uygulamasının problem olduğu durumlarda, planın tamamı veya büyük bir kısmının plan yapım tekniklerine uyularak yenilenmesi sonucu elde edilen plandır. Her ölçekte yapılır.

Mevzii İmar Planı

Mevcut planların yerleşmiş nüfus için yetersiz kalması veya yeni yerleşim alanlarının kullanıma açılması gereğinin ve sınırlarının ilgili idarece belirlenmesi halinde, ilgili yönetmeliğin plan yapım kurallarına uyulmak üzere yapımı mümkün olan, yürürlükteki her tür ve ölçekteki plan sınırları dışında, planla bütünleşmeyen konumdaki, sosyal ve teknik altyapı ihtiyaçlarını kendi bünyesinde sağlayan, raporuyla bir bütün olan imar planıdır. Üst ölçekte alınan kararlara uymak zorundadır.

Önemli Not

Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliğinin 6. maddesinde, “ Mekânsal Planlama Kademeleri ve İlişkileri” düzenlenmiştir.
Buna göre mekânsal planlama kademeleri, üst kademeden alt kademeye doğru sırasıyla aşağıdaki gibi olacaktır;
(a) Mekânsal Strateji Planı,
(b) Çevre Düzeni Planı,
(c) Nazım İmar Planı ve
(d) Uygulama İmar Planı dır.

Mevzi imar plan tanımlaması kanun ve yönetmeliklerden çıkartılmıştır.

KAYNAKÇA

3194 Sayılı İmar Kanunu

Ersoy, M. ‘İmar Mevzuatımızda Planlama Kademeleri Ve Üst Ölçek Planlama Sorunu’

Özdemir, V. 2014. ‘Türkiye’de Planlı Kalkınma Deneyimleri Türkiye’nin Kuruluş Yılından İtibaren Gelişmişlik Düzeyini Arttırmak İçin Uygulamaya Koyduğu Ekonomik Kalkınma Planlamalarına Kısa Bir Bakış.’

Tekeli, İ. 2006,  ‘Türkiye’de Kent Planlaması Düşüncesinin Gelişimi’, Yapı Dergisi, 29.Şubat 2006. http://www.planlama.org/index.php/aratrmalar/makaleler/44-tuerkiyede-kent-planlamas-dueuencesinin-geliimi Erişim Tarihi:13.1.2017

Üstündağ, Ö., Şengün, M.T. 2011.  ‘Türk İmar Mevzuatındaki Plan Türleri Ve Fiziki Planlama – Coğrafya İlişkisi Üzerine Genel Bir Değerlendirme’, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi C: 21, S: 2, SS: 1-25,

İçeriğe Katkıda Bulunun !

Bu içerikte yanlış olduğunu düşündüğünüz bilgi varsa Lütfen Bildirin 🙂