Broadacre City Kent Modeli

Broadacre City, Kuzey Amerika yerleşimi için yerli bir organik kent modeli,

Frank L. Wright’ın tanımı ile ‘Her Yerde ya da Hiçbir Yerde’

20. yy’ın kentsel sorunlarına çözüm arayan kent ütopyacılarından Ebenzer Howard, Frank Lloyd Wright ve Le Corbusier’in kent modelleri incelenmiştir. Daha önceki makalede de bahsettiğim gibi Howard’ın Bahçe Kent modelinden sonra Wright’ın Broadacre City Kent Modeli geliştirilmiştir.

Broadacre City Kent Modeli, şehir dışı kalkınmasına yönelik çağdaş fikirlere dayanmaktadır. Bilinenlerin aksine farklı düşünce yapısındadır yani diğer kent modellerindeki merkeziyet anlayışı yoktur. Wright’ın planı tartışma konusu oldu ve Broadacre City kent modeline merkezileştirme sistemini entegre etme fikri sunuldu. Kent dışı çarpık kentleşmeyi önlemek için gerekli politikalar geliştirilerek alternatif olarak Broadacre City Kent Modeli önerisi sunuldu. Yani Neo-geleneksel gelişimin üstesinden gelmek için Broadacre City başlıca avantajlar sunmaktadır.

Broadacre City Modeli Nedir ?

Nasıl Ortaya Çıktı?

Frank Lloyd Wright’ın yenilikçi Prairie evlerinden yola çıkılarak, Amerika’da Broadacre (Geniş) kent modeli yani yeni bir kent anlayışını ortaya çıktı. (Parairie Evleri; geniş alanda saçaklanmış ve yatık hatları, teras ve gizli bahçeleri olan farklı bir mimari yapıdır.)

Organik bir Amerikan kent modeli olan Broadacre City,  Wright’ın  1932’de yayımlanan The Disappearing City kitabında tam olarak ifade edildi. 1935’de New York City’de bir sergide sunuldu ve proje ilgi odağı oldu. Bunun ardından When Democracy Builds (1945) ve The Living City (1958) gibi yayınlarda da yayımlandı.

Wright’ın İdeal Şeması

Frank Lloyd Wright’a göre her ailenin kendine ait, tarımsal faaliyetlerini gerçekleştirebileceği alan bulunmalı ve bu yoğunluk düzeyi tüm ülkeye yayılmalıdır. Diğer ütopyacıların aksine Wright’ın ideal kentinde kırsal ve kentsel ayrım ortadan kalkmalıdır.

Wright’ın şehrinde fabrika bölgesi yok, banliyö yok, iktidar yok, küçük bir kasaba ya da kırsal köy yok. Tüm bu işlevler tüm alana dağıtılır ve bağımsız, kendi kendine yetebilen, bu şekilde sürerliliğini sağlayan kent modeli oluşmuş olur. Geniş alana yayılan kentin, ulaşılabilirliğini kolaylaştırmak için otomobil karayolu ağ sistemi oluşturulmalıdır. Tüm bu otomobil yolculukları, kent modelini tanımlamış ve etkileşimleri sağlamıştır. Wright’ın belirttiği gibi, yeni şehrin merkezi veya kenarı yok, otoyol sisteminin sonsuz ızgarasında her yöne sınırsız uzanıyor. Yani Wright ‘ın Broadacre Şehri ’ Her Yerde ya da Hiçbir Yerde’ (The new city will be nowhere, yet everywhere).

Frank Lloyd Wright ve Demokrasi

Frank Lloyd Wright’ın demokrasiye önem veriyor olması ve bunun ekonomik ve fiziksel bağımsızlıkla elde edilebileceğini kanısına dayanır. Bunun için radikal desantralizasyon (yerelleşme) gereklidir. Yeni bir politika yaklaşımı ile kamu yönetimini halka daha yakın olmasını sağlamaktadır. Toprak mülkiyetinin desantralizasyonu ile gerçek demokrasiye ve kapitalizme ulaşmak mümkündür.

Howard ve Wright’a göre kent modellerindeki toprak mülkiyetinin eşitsiz dağılımı sermaye ile emek arasında bir çelişki oluşturacaktır. Bu eşitsiz dağılım  giderilirse hem bu çelişki, hem de toplumdaki yoksulluk seviyesi düşecektir. Fakat eşitsizliği nasıl giderileceği hakkında farklı düşünceler doğmuştur. Howard Kamusal Mülkiyet anlayışını benimserken Wright ise Bireysel Mülkiyet anlayışını benimsemiştir. Yani Howard’ın kent modelindeki toplumsal dayanışma, işbirliğinin aksine Wright’ın kent modeli bireysellik ilkesine dayanmaktadır.

Buffale Transportation Pierce Arrow Museum-ABD

Broadacre City Kent Modeli İlkeleri

1-Tanımlı bir kent merkezi yoktur.

2-Kır-kent ayrımı yoktur.

3-Düşük yoğunluklu bir yerleşme modelidir.

4-Geniş alana yayılmıştır.

5-Bahçe Kent’in kompakt mahalleleri yerine kırsal alana yayılmış çiftliklere (homestead) yer verilmiştir.

6-Kişi başına doğum hakkı olarak bir dönüm arazi sahibi olma hakkı verilmiştir.

7-Tarım alanlarının bulunduğu yerde modern evlerini yapmalarına izin verilmiştir.

8-Kent modelini oluşturan etmenler ise;

• Konut ve peyzaj tipleri
• Hafif sanayi
• Küçük ticaret merkezi ve piyasalar
• Sivil binalar
• Ve modelin temel ilkesi olan otoyol(ulaşım sirkülasyonu)
• Ekili araziler (tarım alanı)

Broadacre City Konut –Tarım alanı tipoloji eskizi

Broadacre City Kent Modelinin Etkileri

Broadacre City’nin Arazi Üzerindeki Etkisi

Broadacre City modelinde özel mülkiyetlerin olmasından dolayı arazilerin verimli kullanılamaması aile çiftliklerinin iflas etmesine neden olmuştur. Spekülatif sermayenin etkisi ile Wright, Amerikan kent modelinin temelini Fordizmin bölgesel altyapısını oluşturacağını belirtmiştir. Brodacre city kent modeli, endüstriye bağlı piyasa talebini sağlamayı amaçlamıştır. Böylece Amerikan kenti, Fordist üretimin kapitalist stratejileri tarafından tahrik edilen merkeziyet yolunda ilerlemiştir.

Brodacre City’nin  Ulaşım Üzerindeki Etkisi

Yeni bir teknolojinin doğması ile mekan üzerindeki etkisi görülmektedir. Mekana etkisi, yeni bir kent formunu oluşturmuştur. Brodacre City kent modeli geniş alana yayılması ulaşım sistemini geliştirmiştir.

• Demiryolu belli bir hat üzerinde hızı mümkün kılıyor.
• İstasyonlar çeşitli fonksiyonların odaklandığı merkezlerdir.

Frank Lloyd Wright Broadacre City Proje Eskizleri

Yapılı Çevrenin Sosyal Bir Teorisine Doğru: Frank Lloyd Wright ve Broadacre City

(Toward A Social Theory of the Built Environment)

Ütopyacıların yorumlarına göre, doğal çevreyi ‘iyileştirme’ arzusunun batı tarihinin dokusu boyunca derin ve uzun sürdüğü bilinmekteydi.

Mimarlık,  tasarım ve fiziki planlama; tasarım meslekleri tanıma ve güvenilirliğine kavuştuğunda ‘yapılı çevre’ zihniyetini yükselişe geçirir. Bu çok fazla tartışma konusu olmasına rağmen, bu yapılı çevre konusunun merkezinde yer alan, çevre-insan ve nesnelerin arasındaki yer, düzen ve ilişkinin tesadüfe terk edilmesine gerek kalmaması gerektiği düşüncesi olmuştur.

Doğal çevre ve yapay çevre arasındaki ilişkinin daha uyumlu bir denge yaratmaya yönelik ayarlamalar, değişiklikler ve değişiklik yapma ihtiyacının ortaya çıkacağını vurgulayan düşünce kalıpları oluşmaktadır. Yapılı bir çevre anlayışı, böyle bir dengenin nasıl uygulanacağı ve sürdürülebileceği konusunda genelde bir vizyon gerektirir. Böylece bu vizyonlar, çevrenin ‘toplumsal teorisinin’ eklemlenmesi ile bir bütün oluşturur. Çevre tasarımları neredeyse her felsefenin bir dereceye kadar, mevcut sosyal koşulların eleştirilmesi ya da en azından egemen normlar, değerler ve hedefler çatışmaları ile ortaya çıkar.

Frank L. Wright Broadacre City kent modelini tüm bu vizyon çerçevesinde ele almış ve ‘Yapılı Çevrenin Sosyal Bir Teorisine Doğru’ başlığı altında incelemiştir.

KAYNAKÇA

CHARLES WALDHEIM-Tarımsal Şehirciliğin Tarihine İlişkin Notlar

ARTHUR C. NELSON-The Planning of Exurban America: Lessons From Frank Lloyd Wright’s Broadacre City

ROBERT FİSHMAN -Beyond utopia: urbanism after the end of cities

MARK B. LAPPİNG-Çevresel Değerlendirme: ER Cilt. 3, No. 3 (Spring, 1979), s. 11-23 Yayınevi: Oxford University Press